-PIŠE: DR RADOSLAV T. STANIŠIĆ

Uza sav svoj intelektualni pedigre, a možda baš zahvaljujući upravo njemu, scenski raskošno postavljene produkcije Societe Film d'Art nisu bile ništa drugo nego snimljene pozorišne predstave; njihovi reditelji nisu činili nikakve ustupke filmskom mediju. Kao pozorišni gledalac sa sjedišta u sali opere, kamera je zauzimala centralni položaj u odnosu na radnju i ostajala strogo statična sve vrijeme predstave, tako da je filmsko platno dobilo ulogu proscenijuma. Svi snimci su bili totali, polutotali ili srednji planovi koji su omogućavali glumcima ulazak na scenu u punom trajanju, baš kao što bi bilo i na sceni. Svaki kadar je bio napravljen tako da odgovara jednoj cijeloj dramskoj sceni odigranoj od početka do kraja, a sama gluma je bila bombastična i opterećena divljom gestikulacijom. I najzad, kao da se htjelo da se gledalac uvjeri u to da prisustvuje „visokoumjetničkom filmu“, kako su američki distributeri nazvali taj proizvod, a ne samo običnim „živim slikama“, scenografija za ostvarenja Film d'Art je bila napravljena od papirmašea i gipsa, a pozadina je bila naslikana na platnu. Kao narativne strukture, produkcije Film d'Art su, dakle, bile veoma teatralne, ali su bile i samodovoljne dramske cjeline sveobuhvatne i same po sebi i u odnosu na shvatanja publike. Ipak, nekoliko godina su ti filmovi bili veoma popularni, pa je ta praksa imitirana širom zapadnog svijeta. Premijera prve produkcije Film d'Art, „Ubistvo vojvode od Giza“, 17. novembra 1908. u Parizu, naišla je na skoro opšte prihvatanje. U režiji Šarla le Baržija i Andrea Kalmeta iz Komedi fransez, po tekstu akademika Anrija Lavedana i uz muziku Kamija Sen Sansa, „Ubistvo vojvode od Giza“ su pozdravili svi vodeći francuski kulturni dnevnici kao veliku prekretnicu na polju kulture; jedan dramski kritičar je napisao da će ta premijera biti značajna za istoriju filma kao što je bila i prva kinematografska projekcija održana 28. decembra 1895. godine.

Narednih godina je Societe Film d'Art filmovalo komade Edmona Rostana, Fransoa Kopea i Viktorijena Sardua, kao i verzije Dikensovog romana Oliver Tvist, Madam San Žen, komad Sardua i Moroa i Geteov roman Jadi mladoga Vertera, sve dok kompaniju nije uništila pojava zvučnog filma. Međutim, u jeku snage Societe Film d'Art je imalo toliko imitatora u Francuskoj, Italiji, Velikoj Britaniji, Njemačkoj, Danskoj, konačno i u SAD, da je teško moglo da im bude konkurencija. Tokom nekoliko godina, pomama za opširnim adaptacijama „klasičnih“ romana i drama – već poznatim pod opštim nazivom film d`art rasprostrla se širom zapadne Evrope, gušeći eksperiment na filmu i vraćajući novi filmski medij književnom pravovjerju prethodnog vijeka. Neko vrijeme je izgledalo da je sve što je napisano, otpjevano ili odigrano, jer su filmovani balet i opera takođe činili veliki dio korpusa film d`art, u zapadnoj Evropi od renesanse do 1900. našlo put do tih scenskih i pretencioznih produkcija. Šekspir, Gete, sin i otac Dima, Igo, Dikens, Balzak, Vagner i Bulver-Liton, čak i Sofoklove tragedije – sve je to bilo prezentovano, pod ruku s „modernom klasikom“ onovremenih autora kao što su Anatol Frans i Henrik Sjenkjevič. Time je bila pogođena čak i istočna Evropa. Dejvid Robinson smatra da je velika ruska moda istorijskih kostimiranih filmova, koja je svoj estetski vrhunac dostigla u Ejzenštajnovom dvodjelnom filmu Ivan Grozni (1944–1946), rođena u tom periodu, kao i stalna fascinacija mađarskog filma literarnim temama. Mada je moda film d`art prošla isto onako brzo kao što je i nastala, njen finansijski uspjeh je ukazao na postojanje ogromne nove publike koja je više voljela ozbiljne filmske priče nego komične filmove potjere ili vodviljske komade, što je ubijedilo producente u cijelom svijetu da je potrebna nadgradnja sadržaja njihovih filmova. Nije čudo što je produkcija film d`art, kada su reditelji poput Grifita i Fejada počeli da snimaju ozbiljne sadržaje u vizuelno prefinjenoj formi, služeči se montažom s jedne i mizanscenom s druge strane, brzo izgubila publiku, a tome je doprinijelo i naopako stanje u koje je Prvi svjetski rat bacio međunarodno tržište. Ipak, pokret film d`art je mediju donio društveni i intelektualni ugled prvi put u njegovoj kratkoj istoriji i podigao ugled same filmske industrije.


(NASTAVIĆE SE)